VİTAMİNLER BİR İŞE YARAR MI, YOKSA YANLIZ PAHALI ve ZARARLI PLASEBOLARMIDIR?

klinik farmakoloji dosyası
Editörden

Prof. Dr. F. Cankat Tulunay

Avrupa Klinik Farmakoloji ve Tedavi Birliği Onursal Başkanı

Bir süre önce Facebookta bir eczacı arkadaşın yazısını okudum. Arkadaş ‘’ Arkadaşlar az önce gelen bir hastam corsal aldı;2,90 tl, paraüstünü verirken'' evde varsa vitamininizide kullanın,daha çabuk toparlarsınız'' dedim..(bu kadar)sağolun..iyigünler dedi ve gitti, 10 dk olmadı geri geldi,evde var sanıyordum bitmiş,şu .... iyiyidi değilmi dedi,tabi dedim..40 tl.. lütfen bu kısacık uyarıyı unutmayın..hastanın aklına yerleştirin..ciroyu gerçekten etkiliyor’’ diyor ve bende ‘’ Hastaya gereksiz 40 TL harcatmak acaba ne kadar doğru?’’ demek hatasını (!) işledim. Hemen arkasından başka bir eczacı arkadaş ‘’ bu akşam nöbetçiyim ve bu hatırlatmanız sayesinde 2 hastaya satış yaptım’’ diyerek konuya girdi ve ilk arkadaştan şu cevabı aldı ‘’ sn ET çok haklısınız, fakat gelen kişi öğretmendi, herkesi aynı olanaklara sahip gibi değerlendirmeyelim? evde bakmak zorunda olduğu yatalak hastası var..’’. Ben ‘’ Sayın A, C vitaminin bile etkisi olmadığı defalarca kanıtlandı. Burada üzücü olan hastanın sağlığının değil, kasanın dolması ve fazla satış yapılması. 40 TL ye acaba hangi vitaminler verildi?’’ diye sorduğumda şu şaşırtıcı cevabı aldım:’’ Sn.Cankat Tolunay hocam (Tulunay olacak!), satış yapmaya çalışsam evdeki vitamini hatırlatmazdım,ayrıca hastalık ve nekehat dönemlerinde kişi kendini halsiz, yorgun hisseder ,hepimiz günde 3 porsiyon meyve yada salata yemeye vakit ayırıp yeterli vitamini besinden sağlayamadığımız gibi, ileri yaşlarda yeterince vitamin alınsa dahi barsaktan yeterli emilim olmadını öğrenmiştim..bu durumda,özellikle salgın dönemlerinde, çalışan ve öğrencilere ve hatta yaşlı hastalarımıza herzaman vitamin öneririm, öncelikle evdekini,yoksa hastanın tercih ettiği ve ihtiyacına uygun olan bir vitamini(bu hastamız ailecek kullandıkları supradyn eff.tercih etti-ihtiyaç halinde kullanıyorlar) öneriyorum... bu arada ciroyu tabikide düşünmek zorundayım,ben devlet memuru değilim, 2 elemanım var, ödemem gereken borçlarım var..2,9,15 tl lik vitaminlerde var, hastamın durumuna göre sadece 2 tl lik bemiksde önerebilirim..saygılarımla..’’ Bu arada vitamin gerekli mi gereksiz mi tartışması da başlıyor ve ben diyorum ki: ‘’ Beni çok rahatsız eden ve etik bulmadığım husus arkadaşın 'hastanın aklına yerleştirin..ciroyu gerçekten etkiliyor..' demesi. Hatırlatmayı hasta sağlığı için değil ciro için yapıyor. Ayrıca eczzacının sağlıkla ilgili hastaya hatırlatacağı çok şey var. Mesela deniz suyu yerine bir litre suya 1kaşık tuz koyup burnuna onu çek diyebilir( ama fazla ciro yapmaz!!!). Vitaminlere girmiyorum, çok yazıldı, isterseniz Ahmet Rasim Hocanın yazılarına bakabilirsiniz’’

Bu arada bazı eczacı arkadaşlar durumlarının ne kadar kötü olduğunu, bu şartlarda hayatta kalma mücadelesi verdiklerini ve dertleri ile kimsenin ilgilenmediğinden haklı olarak şikayet ediyorlar. Bir arkadaş beni sahayı (ne demekse?) bilmemekle suçluyor ve ‘’ Bilim ile saha her zaman aynı gerçeklikte olamıyor maalesef..’’ diyor. Öncelikle şunu hatırlatayım, 15 binden fazla hastayı bizzat muayene ve tedavi eden birisi olarak günlük hayatta neler olduğunu ve (sahada!) dönen oyunları da çok yakından bilen bir akademisyenim. Eczacı arkadaşların çok zor durumda olduklarını ve tabir yerindeyse ilaç firmaları ve devlet tarafından soyulduğunu ve son senelerdeki iflasları da yakından biliyorum. Ama bunlar hastaların doktor ve eczacı tarafından soyulmasına sebep olmamalı, her  zaman meşru zeminlerde haklarımızı sonuna kadar aramalıyız. TEB ve TTB de başka işleri bırakıp kendi mensuplarının dertleri ile daha fazla uğraşşın.

Hikayeye dönersek, maalesef eczacı arkadaştan bir öğretmene neden 40 liralık plasebo verdiğini (plasebolar genellikle akif madde içermeyen zararsız maddeler olmasına rağmen multivitamin-mineral veya tek başına vitaminler ölüme sebep olan yan etkilere sahiptir!!), velevki kendisi istesede, anlayamadım (her halde mal fazlası daha uygun!!!). Arkadaş güzel bir pazarlama takdiği ile hastaya 40 liralık multivitamin+mineral satıyor ama sağlığına bir kuruşluk katkıda bulunmuyor.

Gelelim vitaminlerin faydalarına!!!!. Supradyn’in herhangi bir hastalığın veya semptomun iyileşmesine ve giderilmesine katkısına ait en ufak bir bilgi yoktur. Eğer varsa, firması dahil cevap gönderebilir ve bu sayfalarda yayınlarız. Efervessan tableti gazoz yerine içebilirsiniz. Bir dönem calcium C ler votka ile içiliyordu! Vitaminler grip ve soğuk algınlığında bir işe yarıyor mu, yoksa fakir halkın cebine mi zarar veriyor?

Vitamin ve supleman pazarı ABD de 30-40 milyar dolarlık bir pazar ve ABD nüfusunun neredeyse yarısı bunları kullanıyor. Vitamin endüstrisi tarafından desteklenen bazı eski çalışmalarda multivitamin kullanmasının meme ve kolon kanserlerini, kalp hastalıklarını koruyucu etkisi olduğu iddia edilmiştir. Daha sonra yapılan ciddi bilimsel araştırmalarda bırakın bunların faydasını kendilerinin kanser ve ölümlere sebep olduğu ortaya çıkıyor. C vitamini:Nobel Kimya (1954) ve barış (1962) ödülü sahibi büyük bir bilim adamı Linus Pauling  1977 de mega doz C vitaminin soğuk algınlığını önlediğini iddia ettiği kitabını yazıyor (1ve daha sonra mega doz C vitaminin prostat kanseri dahil bir çok kanseri önlediğini iddia ediyor ama yapılan klinik araştırmalar Pauling’i desteklemiyor, hatta şarlatanlıkla suçlanıyor ve Pauling doktorların kendisinini kıskandığını ileri sürüyor. Ben kendisini ABD de bir TV programında izlemiştim. Eşi ile beraber sabah kahvaltısında kaşık kaşık C vit yiyorlardı. Daha sonra Pauling prostat kanserinden vefat etti.

Son yıllarda yapılan çok büyük ve ciddi klinik araştırmaların E vitamini ve beta-karotenin kanser yapıcı ve ölümcül yan etkilerini ortaya koyması bunların kullanımında anlamlı azalmaya sebep olmuştur. Buna rağmen ABD de 2000 li yılların ortalarında multivitamin ve mineral kullanımı, hiçbir faydası olmadığının gösterilmesine rağmen, %50 artmıştır. ABD de 2010 yılnda multivitamin satışı 28 milyar dolara erişmiş ve benzer trend Avrupa ülkelerinde de görülmüştür. Vitamin tacirleri halen normal ve sağlıklı halkı diyetle alınan vitaminlerin yetersiz olduğuna, mutlak ilave vitamin ve mineral alınmasına ikna etmeye devam etmekte ve maalesef yarı cahil sağlıkçılar da buna inanmakta.

Yeni yapılan ve 450.000 erişkini kapsayan klinik araştırmaların sonucunda vitamin ve minerallerin kanser ve kalp hastalıklarında hiçbir faydası olmadığını ortaya konuldu. Guallar ve ark (2) yazdıkları editorialda çoğu  Ann Intern Med de yayınlanan 10 makaleyi refere ederek vitamin ve mineral suplemanlarının kronik hastalıkların korunması ve tedavisinde herhangi bir rolleri olmadığının anlaşıldığını belirterek ‘paranızı vitaminler için çöpe atmayın’ uyarısında bulunmakta.

Fortmann ve arkadaşları ‘’US Preventive Services Task Force – ABD Koruyucu Servisler Çalışma Grubu, http://www.uspreventiveservicestaskforce.org ’’ tarafından güncellenen, beslenme eksikliği olmayan yetişkinlerin hastalıklardan korunma amacı ile vitamin destek tedavisini araştıran çalışmaları analiz ettiklerinde (450.000 kişi) vitamin ve suplemanların (multivitamin+mineral) tüm sebeplere bağlı ölüm, kanser veya kalp hastalıklarında hiçbir fayda sağlamadığı, hastaların boşuna para harcadıkları gerçeğini bilimsel olarak ortaya koydular (3).

Grodstein ve arkadaşları, 65 yaş ve üstü 5947 erkek hastada kognitif (kavrama) bozukluğu önlemek için 12 yıl süre ile kullanılan multivitaminlerin plasebodan (yalancı ilaç) farksız olduğunu gösterdiler (4). Lin ve arkadaşlarıda multivitaminlerin, B vitaminlerinin, Vitamin E, C ve omega-3’ün hafif ve orta demansta hiçbir faydası olmdığını yayınladılar (5).

Lamas ve arkadaşlarıdadaha önce infarktüs geçirmiş 1078 kadın ve erkekte, ortalama 4.6 yıl kullanılan  28 komponentli (vitamin+mineral) suplemanların hiç bir işe yaramadığını, plasebo ile ayni cevabı elde ettiklerini bildirdi (6). Bu konuda yapılan diğer bir büyük araştırmada 161.000 post-menapozal kadın (%45 multivitanin kullanan) 8 sene takip edildiğinde multivitaminlerin kanser, kalp-damar hastalığı veya total mortalite üzerine iyileştirici herhangi bir etkisi olmadığı anlaşıldı (7).

İşin en vahim tarafı ise bunların bişe yaramaması yanında çok ciddi yan etkilerin ortaya çıkması. Bir çok kişi faydası yok ama zararıda yok, hasta kendini iyi hissediyorsa ve parası da varsa bırakın kullansın fikrinde. İş maalesef böyle değil. Birincisi gereksiz yere bu ürünleri kullandırmak ekonomik yönden kişi ve ülke için kayıp. İkincisi daha vahim, bu ürünlerin ciddi yan etkisi var. Binlerce hasta üzerinde yapılan araştırmalarda beta-karoten, E vitamin ve yüksek doz A vitamininin mortaliteyi (ölümleri) artırdığı bir çok kez gösterildi, ‘’örnek: ‘8, 9, 10’’.  

Omennve arkadaşları (11)  18.000 kişi üzerinde ( astbestoza maruz kalma veya sigara içme sebebi ile artmış akciğer kanser riski olan hastalar) yaptıkları araştırmada hastalar A vitamini+beta-karoten veya plasebo kullanmışlardır. Dört sene sonunda Vitamin kullananlarda akciğer kanserinden ölüm plaseboya göre %46 fazla bulununca, araştırma planlanandan 2 sene önce sonlandırılmış. COCHRANE tarafından yapılan çeşitli analizlerde de A, C, E vitaminleri, beta-karoten, mineraller ve selenyumun kanserleri önlemediği aksine ölümleri artırdığı ortaya konulmuştur. Bu konuda yapılmış en uzun çalışmaların birisinde 38.772 kadın (ortalama 61.6 yaş) 25 yıl takip edilmiş ve multivitaminlerin, B6 vit., folik asid, demir, magnezyum, çinko ve bakır kullananlarda ölüm oranın arttığı gösterilmiştir (12). Diğer taraftan çeşitli araştırıcılar  antioksidanların, folik asit, B vitaminleri ve multivitamin-mineral kombinasyonlarının faydasız olduğunu gösterdi. Bütün bu bilimsel verilere rağmen multivitamin kullanımı ABD de 1988 den 1994’e %30 dan %39, 2003 den 2006’ya %42 den %53 e yükseldi. Beta-karoten ve E vitamin satşları ise akciğer kanseri ve ölümün artması sebebi ile azaldı. Multivitamin satışlarının artışındaki en önemli faktör VİTAMİN MAFYASIDIR. 1992 de FDA tarafından yasaklanmak istenen multivitaminler VİTAMİN MAFYASININ LOBİ FAALİYETİ ile durdurulmuştur. Diğer bir etken mafyanın elindeki sınırsız yazılı, sözlü ve görsel basındaki promosyon faaliyetleridir ve bu şekilde bir taraftan halkın, diğer taraftan doktor ve eczacıların beyni yıkanmaktadır.

 

SOĞUK ALGINLIĞI, GRİP VE VİTAMİNLER

Vitaminler, özellikle C vitamini gripten korur mu? Cevap HAYIR!.           

Başta da yazdığımız gibi gripte C vitamini kullanımı 1930 larda başlamış ve  1970 lerde Nobel ödüllü kimyager Pauling’in hiçbir klinik çalışmaya dayanmayan, tamamen teorik fikirleri üzerine ve ilaç sanayiinin bu fikirlerin üzerine atlaması ile yaygınlaşmıştır. C vitamini veya askorbik asit kuvvetli bir antioksidandır ve bağışıklık, kas, kemik ve damarların işlevlerinde önemli rolü vardır. Çok yüksek dozlarda deney tüpünde, virusların çoğalmalarını yavaşlatabilir. C vitamini doğal olarak birçok sebze ve meyvede bulunur. Tavsiye edilen günlük dozu erkekler için 90, kadınlar için 75 miligramdır. Yüksek dozlarda alındığında böbrek taşı, bulantı ve ishale sebep olur.

Araştırmacıların büyük çoğunluğu C vitaminin grip, soğuk algınlığını tedavi etmediğini defalarca gösterdiler. Cochrane grubu 2007 yılında 11.350 hastayı kapsayan 30 klinik araştırmayı analiz ettiğinde C vitaminin soğuk algınlığını önlemediğini ve tedavi etmediğini gösterdiler (13).

Bu konuda yapılan en geniş araştırmalardan birisi Douglas RM ve Hemilä H tarafından 2005 de Plos Med. De yayınlandı (14). Bu derlemede 50 yıllık vitamin C çalışmalarının sonuçları toparlandı ve C vitaminin günde 200 mg dozda kullanılmasının bir fayda sağlamadığı, 2 gramdan fazla kullanıldığında ise böbrek taşı risknin anlamlı olarak arttığı ortaya konuldu. Arzu edenler bu analizdeki 125 klinik çalışma ve 44.800 hastanın sonuçlarını aşağıdaki sayfada bulabilir. http://www.plosmedicine.org/article/fetchObject.action?uri=info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pmed.0020168&representation=PDF 

Soğuk algınlığı için bu güne kadar kısmi faydası klinik çalışmalarda gösterilen tek molekül çinkodur. Cochrane analizlerinde  (2011) çinkonun soğuk algınlığı belirtilerinin başladığı günden itibaren alınmasının semptomlarının şiddetini azalttığı ve hastalığın daha kısa sürdüğünü göstermiştir. Çinkonun uzun süreli kullanımı yan etkiler dolayısı ile tavsiye edilmemektedir. Araştırmacılar henüz çinkonun dozu hakkında kesin bir fikre sahip olamamıştır ve bu konuda daha fazla araştırma gerekmektedir.

Vitamin ve mineraller için en iyi kaynak gıdalardır. Gıdalarla yanlız vitamin ve mineraller değil yüzlerce biyoaktif bileşikler ve diğer gerekli moleküllerde alınır. Bunların içinde vitaminleri taşıyıcı moleküllerde vardır.

VİTAMİN VE MİNERALLER NE ZAMAN KULLANILIR

VİTAMİNLERİN KESİN KULLANIM YERİ EKSİKLİKLERİDİR.

· *K vitamini hariç vitaminler insan vücudunda yapılmaz ve gıdalarla alınması zorunludur. Örneğin Scorbit C vitamini, raşitizm D vitamini, gece körlüğü A vitamini, kansızlık B vit ve demir eksikliğinden olan hastalıklardır ve bu hastalıkların tedavisinde doktor kontrolunda tedavi dozlarında vitamin ve mineral  verilir.

· *Bazı mide-barsak hastalıklarında (emilimin bozulduğu durumlarda)

· *Gebelik ve emzirme dönemlerinde

· *Bebeklerde

· *Vejeteryanlarda

· *Aşırı sigara içenler ve alkol kullananlarda

· *Tek taraflı beslenenlerde

· *Parası bol, aklı kıt olanlarda

· *Lağım farelerini beslemek isteyenlerde (C vitamini vücutta birikmez ve fazlası idrarla atılır!, demirin 1 mg dan fazlası emilmez!)

 

REFERANSLAR:

1.    1. L Pauling, Vitamin C, the Common Cold and the FluW.H. Freeman and Company, 1977

2.    2. Eliseo Guallar, Saverio Stranges, Cynthia Mulrow, Lawrence J. Appel, and Edgar R. Miller III, Enough Is Enough: Stop Wasting Money on Vitamin and Mineral Supplements, , Ann Intern Med. 2013;159(12):850-851-851

3.     3. Forttmann SP, Burda BU, Senger CA, Lin JS, Whitlock EP. Vitamin and mineral supplements in the primary prevention of cardiovascular disease and cancer: an updated systematic evidence review for the U.S. Preventive Services Task Force. Ann Intern Med. 2013; 159:824-34

4.     4. Grodstein F, O’Brien J, Kang JH, Dushkes R, Cook NR, Okereke O, et al. Long-term multivitamin supplementation and cognitive function in men. A randomized trial. Ann Intern Med. 2013; 159:806-14

5.     5. Lin JS, O’Connor E, Rossom RC, Eckstrom E. Screening for cognitive impairment in older adults: a systematic review for the U.S Preventive Services Task Force. Ann Intern Med. 2013; 159:601-12

6.     6. Lamas GA, Boineau R, Goertz C, Mark DB, Rosenberg Y, Stylianou M, et al, TACT (Trial to Assess Chelation Therapy) Investigators. Oral high-dose multivitamins and minerals after myocardial infarction. A randomized trial. Ann Intern Med. 2013

7.     7. Marian L. Neuhouser, ve ark,  Multivitamin Use and Risk of Cancer and Cardiovascular Disease in the Women's Health Initiative Cohorts,.,Arch Intern Med. 2009;169(3):294-304

8.    8.  Huang HY, Caballero B, Chang S, Albert AJ, Semba RD, Schneyer CR ve ark.,The efficacy and safety of multivitamin and mineral supplement use to prevent cancer and chronic disease in adults: a systematic review for a National Institutes of Health state-of-the-science conference. Ann Intern Med. 2006; 145:372-85;

9.     9. Bjelakovic G, Nikolova D, Gluud C. Antioxidant supplements to prevent mortality.  . 2013; 310:1178-9.;

10. 10. Miller ER 3rd, Pastor-Barriuso R, Dadal D, Riemersma RA, Appe LJ, Guallar E, Meta-analysis: high-dosage vitamin E supplementation may increase all-cause mortality. Ann Intern Med. 2005; 142:37-46

11. 11.  Omenn GS1, ve ark, Effects of a combination of beta carotene and vitamin A on lung cancer and cardiovascular disease.N Engl J Med. 1996 May 2;334(18):1150-5

12.  12. Jaakko Mursu, ve ark., Dietary Supplements and Mortality Rate in Older Women The Iowa Women's Health StudyArch Intern Med. 2011;171(18):1625-1633

13. 13. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmedhealth/PMH0010777/).

14.  14. Vitamin C for Preventing and Treating the Common Cold. PLoS Med 2(6): e168. doi:10.1371/journal.pmed.0020168