TİANEPTİN
BENZİNCİ EROİNİ, ZAZA, TIANAA, NEPTUNE'S FIX, PEGASUS
Prof. Dr. F. Cankat Tulunay
Bu ay FDA’in yeni bir uyarı yayınlaması dikkatleri tekrar Tianeptine çekti. Tianeptin Türkiye de dahil bazı ülkelerde satılan bir antidepressan ilaçtır. Tianeptin ABD de ruhsat alalamış, daha çok gıda katkı maddesi veya illegal olarak satılmakta ama kontrollu madde statüsünde değildir. Bazı eyaletlerde tamamen yasaklanmasına ragmen özellikle benzin istasyonlarında serbestçe satılmakta ve 3-11 mg tiapentin içermektedir. FDA, tianeptinin ölüm dahil olmak üzere artan sayıda advers olayla ilişkili olduğunu belirtti ve kullanımını, özellikle gençler arasında ülkenin karşı karşıya olduğu tehlikeli ve büyüyen bir sağlık trendi olarak nitelendirdi. Ajans tarafından belirtilen diğer ilişkili advers olaylar arasında koma, ajitasyon, kafa karışıklığı, yüksek tansiyon, solunum depresyonu, hızlı kalp atışı ve kusma yer almaktadır. Tianeptin’in ruhsatlı ülkelerde günlük maksimum kullanma dozu 37.5 mg olmasına ragmen ABD de 50-10.000 mg dozlarda kullanılabilmektedir. Tianeptine, ABD Gıda ve İlaç Dairesi tarafından herhangi bir tıbbi kullanım için onaylanmamıştır. Buna ragmen satıcılar, tianeptinin beyin fonksiyonlarını iyileştirebileceği ve anksiyete, depresyon, ağrı, opioid kullanım bozukluğu ve diğer rahatsızlıkları tedavi edebileceği yönünde tehlikeli ve kanıtlanmamış iddialarda bulunuyorlar. Ayrıca, FDA’nın 2015-2022 yılları arasında topladığı veriler, tianeptin kullanımına bağlı olarak anksiyete, kardiyak bozukluklar, bağımlılık, depresyon, bulantı ve yoksunluk gibi advers olayların rapor edildiğini göstermektedir (https://www.fda.gov/consumers/consumer-updates/tianeptine-products-linked-serious-harm-overdoses-death)
Tianeptin EMA (Avrupa İlaç Ajansı) tarafından tüm ülkeler için onaylanmış bir ilaç değildir. Bazı Avrupa ülkelerinde kullanılmaktadır. Tiapentin Türkiyede yeşilreçeteye tabi olarak değişik STABLON ismi ile satlmaktadır. Olabilecek bazı yan etkiler: intihar, baş dönmesi, bulantı, uykusuzluk, geçici bilinç kaybı (lipotimi), uyuşukluk, uykusuzluk, kâbus görme, ajitasyon, gerginlik, tremor, vertigo, baş ağrısı, sırt ağrısı, kas ağrıları, ekstrasistoller ve taşikardi. Stablon’nun Fransadaki orijinal prospektüsünde intihar ettirici etkisi ve bağımlı yapıcı etkisi detaylı bir şekilde anlatılmaktadır..
Tianeptin Bağımlılığı ve Kötüye Kullanımı:
Tianeptin, ilk olarak serotonin geri alımını artırarak antidepresan etki gösteren bir ajan olarak tanımlanmıştır. Ancak son dönem çalışmalar, tianeptinin özellikle μ-opioid reseptörleri üzerinde agonist etkiler gösterdiğini ve bu nedenle bağımlılık potansiyeli taşıdığını ortaya koymuştur [1,2]. Tianeptin, özellikle μ-opioid reseptörlerine düşük afiniteli fakat fonksiyonel bir agonisttir [1]. Bu etki, mezolimbik dopamin sisteminin dolaylı olarak aktive olmasına ve öfori oluşmasına yol açar [3]. Bu nörokimyasal değişiklikler, bireylerde tekrar kullanım davranışını tetikleyerek bağımlılık gelişimine katkıda bulunur. Yüksek dozlarda (300-1000 mg/gün) opioid benzeri etkiler belirgin hale gelir [2,4]. Tianeptinin hızlı emilimi ve kısa yarı ömrü (yaklaşık 2.5 saat), sık doz ihtiyacı oluşturarak bağımlılık riskini artırmaktadır.
Klinik Bulgular:,Yüksek doz tianeptin kullanan bireylerde opioid yoksunluğuna benzer semptomlar gelişmiştir: İrritabilite, depresyon, titreme, anksiyete, huzursuzluk, kas ağrıları, terleme ve uykusuzluk [5]. Klinik raporlar, tianeptin yoksunluğunun klasik opioid yoksunluğuna çok benzediğini göstermiştir [4,5]. Özellikle psikiyatrik hastalıkları ve madde kötüye kullanım öyküsü olan bireylerde bağımlılık riski belirgin artmaktadır [2,4]. ABD Zehir Kontrol Merkezine bildirilen vakalar, tianeptin maruziyetlerinin 2014 yılından itibaren ciddi oranda arttığını göstermiştir [6].
Tianaeptin için bilimsel kurulların uyarıları:
1. CDC Raporu (2014–2017): ABD’de 2014–2017 yılları arasında tianeptin ile ilgili zehirlenme vakalarında belirgin bir artış gözlemlenmiştir. Bu vakaların çoğu 21–40 yaş arası bireylerde görülmüş ve semptomlar arasında nörolojik, kardiyovasküler ve gastrointestinal belirtiler yer almıştır. Bazı vakalarda opioid toksisitesine benzer etkiler ve yoksunluk semptomları rapor edilmiştir. (https://www.cdc.gov/nchs/data/hus/hus17.pdf)
2. FDA Uyarısı (2025): FDA, tianeptinin ABD’de onaylı bir ilaç olmadığını ve bazı ürünlerin yüksek dozlarda tianeptin içerdiğini belirtmiştir. Bu ürünlerin kullanımı ciddi sağlık riskleri taşıyabilir, özellikle opioid kullanım bozukluğu geçmişi olan bireylerde bağımlılık riski artmaktadır. (https://www.fda.gov/food/information-select-dietary-supplement-ingredients-and-other-substances/tianeptine-dietary-supplements)
3. Fransa: ANSM ve Addictovigilance GözlemleriFransa’da tianeptin (ticari adıyla Stablon®), bağımlılık ve kötüye kullanım riski nedeniyle hem ANSM (Agence nationale de sécurité du médicament et des produits de santé) hem de Addictovigilance ağı tarafından yakından izlenmektedir. 2005 yılında, Nancy CEIP-A tarafından hazırlanan bir Addictovigilance raporu, tianeptin kullanımında bağımlılık riskini vurgulamış ve bu riskin 1.000 hastada 1 ila 3 arasında olduğu tahmin edilmiştir. Bu bulgular ışığında, 3 Eylül 2012 tarihinden itibaren tianeptin reçeteleri için güvenli reçete zorunluluğu getirilmiş ve tedavi süresi 28 gün ile sınırlandırılmıştır. Tianeptin kötüye kullanımına ilişkin yapılan bir çalışmada, “doktor alışverişi” (doctor-shopping) oranı %2.0 olarak bulunmuş ve bu oran, diğer antidepresanlara kıyasla daha yüksek çıkmıştır. Bu durum, tianeptinin kötüye kullanım potansiyelini göstermektedir. Bağımlılık riski taşıyan hastalar genellikle 50 yaş altı kadınlar olup, daha önce madde kötüye kullanımı öyküsü bulunan ve yüksek dozlarda tianeptin kullanan bireylerdir. Ayrıca, bu hastalarda “medikal göçebelik” (farklı doktorlardan reçete alma) ve zorlu yoksunluk süreçleri gözlemlenmiştir (https://archive.ansm.sante.fr/Declarer-un-effet-indesirable/Pharmacodependance-Addictovigilance/Medicaments-a-risque-d-usage-detourne-ou-de-dependance/Medicaments-a-risque-d-usage-detourne-ou-de-dependance/STABLON?utm_source=chatgpt.com)
4. Türkiye: Klinik Gözlemler: Türkiyede farmakovijilans bilgileri kamuya ve sağlık mensuplarına açık olmadığı ve doktorlar tarafından yan etkilerim çok ama çokaz bir kısmının farmakovijilans dairesine bildirmesinden dolatı hiç bir ilaç için cidddi bigimiz yoktur. Yan etkiler daha çok klinik araştırmalra mecburen farmakovijilans daşresine bildirilir ama hakiki hayat bilgileri en azında bizler için bilinmemektedir. Türkiye’de tianeptin kötüye kullanımıyla ilgili sınırlı sayıda vaka bildirilmiştir. Türkiyedeki Stablon prospeektüste ‘’İlaç suistimali/bağımlılık ve kesilme sendromu Hastanın geçmişinde alkol veya uyuşturucu bağımlılığı olması durumunda doz artışını engellemek için hasta çok yakın gözlem altında tutulmalıdır. Tianeptin tedavisi kesildikten sonra, bazı hastalarda kesilme semptomları gözlemlenmiştir. Gözlemlenen bu olaylar: anksiyete, kas ağrısı, karın ağrısı, uykusuzluk, eklem ağrısıdır. Tedaviye başlandığında, hasta ilaç kesilmesiyle ortaya çıkabilecek kesilme sendromu riski konusunda bilgilendirilmelidir'' denilmektedir. Bu yanıltıcı bir ifadedir geçmişinde alkol ve uyuşturucu bağımlılığı olmayanlarda da Stablon bağımlılık yapabilir. (https://titck.gov.tr/storage/Archive/2020/kubKtAttachments/TTCKOnaylKBSTABLON_f45ac40e-2f41-4090-b06d-4a805d3d48ec.pdf
Kaynaklar
[1] Gassaway MM, Rives ML, Kruegel AC, Javitch JA, Sames D. (2014). The atypical antidepressant and neurorestorative agent tianeptine is a μ-opioid receptor agonist. Translational Psychiatry. 4(7): e411. doi:10.1038/tp.2014.59
[2] Edinoff AN, Sall S, Beckman SP, et al. (2023). Tianeptine, an Antidepressant with Opioid Agonist Effects: Pharmacology and Abuse Potential, a Narrative Review. Pain Ther. 12(5):1121-1134. doi:10.1007/s40122-023-00539-5
[3] Samaha AN, Garcia-Larrea L, Depoortere R. (2017). The atypical antidepressant tianeptine and its abuse: From pharmacology to clinical concerns. Neuropharmacology. 123:195-207. doi:10.1016/j.neuropharm.2017.06.018
[4] Springer J, Cubała WJ. (2018). Tianeptine Abuse and Dependence in Psychiatric Patients: A Review of 18 Case Reports. Journal of Psychoactive Drugs. 50(3):275-280. doi:10.1080/02791072.2018.1438687
[5] Marraffa JM, Stork CM, Hoffman RS, Su MK. (2018). Poison control center experience with tianeptine: an unregulated pharmaceutical product with potential for abuse. Clinical Toxicology. 56(11):1155-1158. doi:10.1080/15563650.2018.1476694
[6] El Zahran T, Schier J, Glidden E, et al. (2018). Characteristics of Tianeptine Exposures Reported to the National Poison Data System – United States, 2000-2017. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 67(30):815-818. doi:10.15585/mmwr.mm6730a2